Prawo ojca: jak reagować na przemoc i utrudnianie kontaktów z dzieckiem?

Nie zawsze relacje między małżonkami lub rodzicami układają się tak jak powinny. Czasem potrzeba zewnętrznej ingerencji, aby je unormować. Jakie kroki można podjąć w sytuacji, gdy mamy do czynienia z fizyczną lub psychiczną przemocą w małżeństwie? Jakie są prawa rodziców do uregulowania kontaktów z dziećmi? Jakie są możliwości uznania i zaprzeczenia ojcostwa? Postaram się odpowiedzieć na te i inne pytania w poniższym opracowaniu, mającym jednak charakter wyłącznie informacyjny, przez co nie może zostać uznane za poradę prawną.

Problem: przemoc w małżeństwie

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, za przemoc w rodzinie może zostać uznane jednorazowe albo powtarzające się działanie, które może przyjąć następujące formy:

• Przemoc fizyczna – polegająca na zachowaniach o różnym stopniu nasilenia np. wymierzaniu policzków, biciu, kopaniu, itp.
• Przemoc psychiczna – polegająca na słownych lub niewerbalnych groźbach użycia przemocy wobec osoby lub tego, co do niej należy; zastraszanie, poniżanie, ubliżanie, szantażowanie, itp.
• Przemoc ekonomiczna – polegająca na odmawianiu lub ograniczaniu dostępu do wspólnych środków finansowych lub odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwiania bądź ograniczanie podjęcia pracy zarobkowej, niszczenie przedmiotów, itp.
• Przemoc seksualna – polegająca na zmuszaniu do podejmowania określonych zachowań i kontaktów seksualnych.

Przemoc domowa jest przestępstwem znanym w kodeksie karnym jako przestępstwo znęcania się nad rodziną. Zjawisko przemocy może również przyjmować m.in. postać naruszenia nietykalności cielesnej, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, groźby bezprawnej, zgwałcenia.

Rozwiązanie: jak reagować na przemoc

Należy bezwzględnie złożyć na Policji lub w prokuraturze zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

W przypadku doznania obrażeń ciała należy zgłosić się do lekarza w celu udzielenia pomocy medycznej oraz zażądania wystawienia bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.

Należy rozważyć złożenie pozwu rozwodowego z orzekaniem o winie. W takim przypadku sąd uzna za winnego rozkładu pożycia tylko tego z małżonków, któremu w toku postępowania zostanie udowodniona wina. Podczas postępowania sądowego muszą zatem zostać przedstawione takie dowody, które wykażą, że z uwagi na przemoc w rodzinie, konieczne stało się wniesienie pozwu rozwodowego, dlatego warto podjąć kroki wskazane powyżej. O uznanie winy warto walczyć, ponieważ stanowi podstawę do otrzymania alimentów, które sąd zasądzi nie tylko na dzieci, ale nawet na byłego małżonka. Osoba winna rozpadu małżeństwa pokrywa też koszty procesu, które mogą sięgnąć kilku tysięcy złotych.

Problem: utrudnione kontakty z dzieckiem

Przede wszystkim prawo i obowiązek kontaktowania się z dziećmi dotyczy obojga rodziców i jest niezależne od tego czy rodzice byli, czy są w związku małżeńskim. W sytuacji, gdy rodzice nie są małżeństwem, ważne jest to, czy ojciec dziecko uznał, a w przypadku, gdy dziecko uznał – ojcu przysługuje władza rodzicielska i ma takie same prawa i obowiązki jak matka dziecka.

Warto wiedzieć, że nawet gdy rodzic jest pozbawiony władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, to nadal ma prawo do kontaktów z nim, chyba że sąd postanowi inaczej ze względu na bezpieczeństwo dziecka. 

Rozwiązanie: jak reagować, gdy kontakty z dzieckiem są utrudniane

Jeśli jeden z rodziców utrudnia kontakty z dzieckiem (lub gdy występują inne przeszkody), drugi rodzic może żądać sądowego uregulowania kontaktów z dzieckiem. We wniosku o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, należy szczegółowo opisać jak kontakty mają wyglądać – kiedy i gdzie ojciec chce spotykać się z dzieckiem, czy chce odwiedzać dziecko w jego miejscu zamieszkania, czy chce zabierać dziecko do siebie. Przykładowo, można wskazać, że rodzic będzie odbierał dziecko ze szkoły w piątek o 17.00 i odwoził do miejsca zamieszkania w niedzielę o 14.00. Dodatkowo, należy określić kontakty będą wyglądały w wakacje i ferie, święta, urodziny dziecka itp.

Problem: uznanie albo zaprzeczenie ojcostwa

Co do zasady za ojca dziecka uznawany jest mąż matki. Przepisy kodeksu rodzinnego stanowią o tak zwanym domniemaniu ojcostwa – jeżeli dziecko urodziła kobieta w trakcie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki.

Co można zrobić w sytuacji, gdy nie chcemy, aby za ojca dziecka był uznany mąż? W takim przypadku jedynym wyjściem jest wystąpienie na drogę sądową z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa. O zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić: mąż matki (czyli domniemany ojciec dziecka), matka dziecka, a także samo dziecko.

Co można zrobić w sytuacji, gdy chcemy, aby za ojca dziecka był uznany mąż? Jeśli rodzice dziecka nie są małżeństwem, istnieją dwa sposoby ustalenia, że ojcem dziecka jest dany mężczyzna:

• uznanie dziecka w urzędzie stanu cywilnego – do takiego uznania potrzebna jest zgoda matki dziecka. Rodzice składają wówczas oświadczenie, że oboje są rodzicami dziecka.
• ustalenie ojcostwa w sądzie – w przypadku, gdy matka dziecka nie chce potwierdzić, że dany mężczyzna jest ojcem dziecka, należy wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie ojcostwa.

Dzięki uznaniu ojcostwa w akcie urodzenia dziecka będzie widniało imię i nazwisko ojca uznającego ojcostwo. W konsekwencji mężczyzna uznający ojcostwo będzie uważany za pełnoprawnego rodzica ze wszystkimi tego skutkami (pełna władza rodzicielska, dziedziczenie, prawa i obowiązki rodzica).